Çin, askeri amaçlı kullanılan samaryum ve diğer nadir toprak elementlerinin ihracatını durdurdu. ABD’nin F-35 üretimi ve ileri savunma sistemleri bu karar nedeniyle ciddi risk altında!
Çin’in ısıya dayanıklı mıknatısların üretiminde kullanılan nadir toprak elementlerinin ihracatına getirdiği sıkı kontroller, Amerika Birleşik Devletleri’nin askerî tedarik zincirindeki kritik bir zayıflığı gözler önüne serdi. Bu mıknatıslar olmadan, ABD ve Avrupa’daki müttefikleri, son dönemde Ukrayna ve İsrail’e gönderilen askeri teçhizatın stoklarını yeniden doldurmakta zorlanacak.
ABD, on yılı aşkın süredir füze, savaş uçağı, akıllı bomba ve diğer ileri düzey askeri donanımlarda kullanılan özel bir nadir toprak elementinin Çin dışındaki tedarikine alternatif geliştirmekte başarısız oldu.
Bu kritik maden, özellikle askeri kullanım için vazgeçilmez olan samaryum adlı nadir bir element.
Çin ‘ulusal güvenlik’ dedi
Samaryum mıknatısları, kurşunu eritecek sıcaklıklara dayanabilir ve manyetik özelliklerini kaybetmeden dar alanlarda; örneğin füze burun konileri gibi yerlerde çalışan yüksek hızlı elektrikli motorlar için hayati önem taşır.
4 Nisan’da Çin, yedi farklı nadir toprak elementinin ve bu metallerle üretilen mıknatısların ihracatını durdurdu. Çin, bu malzemelerin hem sivil hem askeri amaçlarla kullanılabileceğini belirterek, bundan sonraki ihracatın yalnızca özel lisansla mümkün olacağını açıkladı. Çin Ticaret Bakanlığı, bu adımın “ulusal güvenliği korumak” ve “nükleer silahların yayılmasını önleme gibi uluslararası yükümlülükleri yerine getirmek” için atıldığını ifade etti.
Çin, bazı otomobil üreticilerine yönelik sınırlı ihracat lisansları vermeye başladı. Ancak bu izinler yalnızca daha düşük ısıya dayanıklı dysprosium ve terbium içeren mıknatıslar için geçerli. Bu mıknatıslar sivil araçlarda kullanılabiliyor ancak askeri uygulamalarda gerekli yüksek ısı toleransını sağlamıyor. Samaryum içinse henüz hiçbir ihracat izni verilmiş değil.
Görüşmeler Londra’da devam ediyor
Çin ve ABD yetkilileri, Londra’da iki gün sürecek ticaret görüşmelerine başladı. Nadir toprak elementlerinin yeniden temini, ABD heyeti için öncelikli gündem maddesi. Ancak Çin’in ihracat lisans sisteminden tamamen vazgeçmesi beklenmiyor.
Amerikan Ticaret Odası Çin Başkanı Michael Hart, “Bu sistemin kaldırılacağını sanmıyorum” diyerek beklentileri düşürdü.
ABD’nin en büyük samaryum kullanıcısı Lockheed Martin, her bir F-35 savaş uçağında yaklaşık 23 kilogram samaryum mıknatısı kullanıyor. Şirket, konuya ilişkin yalnızca şu kısa açıklamayı yaptı: “Küresel nadir toprak tedarik zincirini sürekli olarak değerlendiriyoruz. Spesifik sorular için ABD hükümetine başvurulmalıdır.”
ABD’deki görüşmeler iptal oldu
Samaryum tedarikine yönelik iç üretim eksikliği, Biden yönetimini endişelendirdi ve bu nedenle iki üretim tesisi için büyük çaplı sözleşmeler yapıldı. Ancak ticari nedenlerle bu tesislerin hiçbiri inşa edilmedi. ABD, şu anda bu alanda tamamen Çin’e bağımlı durumda.
İhracat kesintileri, özellikle Rusya’nın Ukrayna’yı işgali ve Gazze’deki çatışmalar nedeniyle Batı’nın silah stoklarını yeniden doldurmaya çalıştığı bir döneme denk geldi. ABD ayrıca, Çin’in egemenlik iddiasında bulunduğu Tayvan’a daha fazla silah göndermeyi planlıyor.
Çin, Tayvan’a silah sağlayan bazı Amerikan savunma şirketlerine de yaptırım uygulamaya başladı. Bu yaptırımlar, Çinli kişi ve kuruluşların bu şirketlerle herhangi bir mali bağ kurmasını yasaklıyor.
Önceden bu durum, samaryum tedarik zincirini çok etkilemiyordu çünkü Çin genellikle bu metali kimyasal firmalara satar, onlar da kobaltla karıştırıp mıknatıs üreticilerine iletirdi. Ancak yeni düzenlemelere göre ihracat lisansı, doğrudan son kullanıcıya göre veriliyor. Bu da savunma sanayii şirketlerini doğrudan hedef haline getiriyor.
‘Samaryum askeri amaçlıdır’
Denver Metropolitan State Üniversitesi’nde metalurji uzmanı Prof. Stanley Trout, sınırlanan yedi nadir toprak elementinden altısının daha çok sivil kullanıma yönelik olduğunu belirtiyor. Ancak samaryum farklı:
‘Neredeyse yalnızca askeri amaçlı kullanılıyor’
Savunma Bakanlığı, askerî mıknatısların döküm veya ergitme işlemlerinin ABD’de ya da müttefik ülkelerde yapılmasını zorunlu kılıyor. Ancak mıknatısların hammaddeleri, yani samaryum gibi metallerin ithalatına kısıtlama yok. Bu nedenle Çin, uzun yıllardır samaryumun ana tedarikçisi konumunda.
Geçmişte uyarılar vardı
Batılı ülkeler, 1970’lerden itibaren Avustralya’dan çıkarılan cevheri Fransa’daki La Rochelle tesisinde rafine ederek samaryum elde ediyordu. Ancak bu tesis 1994’te çevresel kaygılar nedeniyle kapandı. Çin’in İç Moğolistan bölgesindeki Baotou kenti ise düşük üretim maliyetleri ve zayıf çevre düzenlemeleriyle sektöre hakim oldu.
2009’da ABD Kongresi, Çin’e bağımlılığın tehlikesini fark ederek Savunma Bakanlığı’na bir eylem planı hazırlaması talimatı verdi. Ancak 2010’da Çin, Japonya’ya nadir toprak elementleri ihracatını iki ay durdurunca mesele daha ciddiye alındı.
ABD, Kaliforniya’daki Mountain Pass madenini 1 milyar dolarlık bir çabayla yeniden açtı. Ancak buradaki maden samaryum üretmiyordu. Maden 2014’te tekrar açıldı, ancak Çin’le rekabet edemediği için bir yıl sonra iflas etti.
Yeni girişimler yarım kaldı
2018’de MP Materials şirketi, Mountain Pass’ı satın alarak yeniden faaliyete geçirdi. Ancak cevheri Çin’e gönderip orada işliyordu. 2022 başında Pentagon, MP Materials’a 35 milyon dolar vererek yerli samaryum üretimini başlatmak istedi.
Şirket 100 milyon dolar daha harcayarak gerekli ekipmanı aldı. Ancak CEO James Litinsky’ye göre, piyasadaki talep o kadar düşük ki, ABD’de iki üreticinin olması ekonomik değil. Bu yüzden ekipmanlar hâlâ depoda bekliyor.
Öte yandan, Avustralya merkezli Lynas Rare Earths firması da Texas’ta samaryum üretim tesisi kurmak için 351 milyon dolarlık destek aldı. Ancak şirket, Malezya’daki maden ruhsatı belirsizlikleri giderildikten sonra ABD’deki planlarından vazgeçti.
Litinsky, samaryum üretimine ancak müşteri talepleri daha güvenilir hale gelirse başlayacaklarını belirterek ‘Bu süreçte fazlasıyla hayal kırıklığına uğradık’ dedi.
Turkish 
English